بسیار خوشحالیم که اینجا با شما عزیزان کنکوری همراه هستیم؛ دوستانی که در این مسیر پرپیچ و خم و پرهیجان برای رسیدن به اهداف خود تلاش می‌کنند. امیدواریم هر کجا که هستید و در هر نقطه‌ای از این کشور پهناور، با انگیزه و پرانرژی برای موفقیت حرکت کنید.
در این مقاله قصد داریم به موضوع مهم حافظه و فراموشی بپردازیم؛ یعنی چگونه مطالبی را که مطالعه می‌کنیم در حافظه خود نگه داریم و کمتر فراموش کنیم تا بتوانیم در آزمون‌ها و کنکور بهترین عملکرد را داشته باشیم. برای این کار، ابتدا ببینیم چرا فراموشی رخ می‌دهد و آیا این فرآیند طبیعی است یا خیر.
چرا فراموشی اتفاق می‌افتد؟
یکی از دلایل اصلی فراموشی این است که مغز انسان ظرفیتی محدود برای ذخیره اطلاعات دارد. مغز ما، به دلیل ماهیت خود، اطلاعاتی که غیرضروری به نظر می‌رسند را به‌مرور زمان حذف می‌کند تا انرژی بیشتری برای وظایف مهم‌تر خود ذخیره کند. به همین دلیل اگر مطالب را به‌صورت مستمر مرور نکنیم، به‌آرامی از حافظه پاک می‌شوند.
منحنی فراموشی چیست؟
روانشناس آلمانی، هرمان ابینگهاوس، پس از تحقیقات گسترده‌ای بر روی ظرفیت حافظه انسان، نشان داد که روند فراموشی مطالب یک سیر نزولی دارد. او نموداری به نام “منحنی فراموشی” ارائه داد که نشان می‌دهد بلافاصله پس از یادگیری، مغز قادر است تا ۱۰۰ درصد مطالب را به یاد آورد. اما پس از گذشت ۲۰ دقیقه، تنها ۶۰ درصد از مطالب در حافظه باقی می‌ماند و این مقدار به‌مرور کاهش می‌یابد. به‌عنوان مثال:
- ۲۰ دقیقه بعد: ۶۰ درصد مطالب به یاد می‌ماند.
- یک ساعت بعد: ۴۵ درصد مطالب در حافظه باقی مانده است.
- ۹ ساعت بعد: ۳۵ درصد از مطالب در ذهن ماندگار می‌شود.
- یک روز بعد: ۳۳ درصد در حافظه باقی می‌ماند.
- دو روز بعد: حدود ۲۸ درصد به خاطر مانده و در نهایت،
- بعد از سه هفته: تنها ۲۰ درصد مطالب در ذهن باقی می‌ماند.
بنابراین، طبیعتاً اگر مطالب را مرور نکنید، بیش از ۸۰ درصد آنها را فراموش خواهید کرد. این موضوع یکی از دلایلی است که بسیاری از دانش‌آموزان پس از مطالعه و گذشت مدتی احساس می‌کنند که دیگر چیزی از مطالب به خاطر نمی‌آورند.
مرور؛ کلید جلوگیری از فراموشی
برای مقابله با این روند طبیعی فراموشی، راه حل اصلی مرور مکرر و اصولی مطالب است. یادگیری اولیه مهم است، اما برای حفظ و یادآوری اطلاعات، مرور اهمیت بیشتری دارد. به همین دلیل حتی بهترین معلمان و اساتید هم نمی‌توانند از فراموشی جلوگیری کنند، مگر اینکه دانش‌آموز خود به‌صورت منظم و در بازه‌های مشخص مرور کند.
تکنیک‌های بهبود یادگیری و یادسپاری
برای این که مطالب به صورت بهتری در حافظه ثبت شوند و به‌مرور زمان فراموش نشوند، رعایت برخی نکات ضروری است:
- خواب کافی و با کیفیت: یکی از عوامل موثر در یادگیری و حافظه، داشتن خواب کافی و مناسب است. خواب باکیفیت باعث تقویت فرآیند تثبیت حافظه می‌شود.
- تغذیه مناسب: تغذیه سالم و مصرف مواد مغذی مانند ویتامین‌ها و مواد معدنی نظیر آهن و کلسیم در تقویت حافظه تاثیرگذار است. در صورت کمبود این مواد، ممکن است با مشکلات یادگیری و کاهش انرژی مواجه شوید.
- تمرکز و دقت در مطالعه: هنگام مطالعه، لازم است تمام حواس شما درگیر درس باشد. اینکه فقط جسم شما پشت میز باشد، ولی فکرتان در جای دیگری باشد، مانع از یادگیری موثر می‌شود.
- درگیری فیزیکی: به عنوان مثال، در کلاس نکته‌برداری کنید یا در صورت تماشای کلاس آنلاین، قبل از اینکه معلم به سراغ سوال بعدی برود، خودتان تلاش کنید به سوال پاسخ دهید.
- رمزگذاری و تصویرسازی: برای به خاطر سپردن مطالب پیچیده، می‌توانید از تکنیک‌های رمزگذاری شخصی و تصویرسازی ذهنی استفاده کنید. مثلاً می‌توانید یک مطلب را با یک داستان یا تصویری که برایتان معنادار است، مرتبط کنید.
- خلاصه‌نویسی: خلاصه‌نویسی مطالب کلیدی و اصلی به شما کمک می‌کند تا هنگام مرور سریع‌تر به اطلاعات دسترسی داشته باشید.
- نمودار درختی: یکی از بهترین تکنیک‌های مرور مطالب، ترسیم نمودار درختی برای موضوعات مختلف است. نمودار درختی به شما کمک می‌کند تا ساختار و ارتباط بین مفاهیم را بهتر درک کنید و در نتیجه، یادگیری و ماندگاری اطلاعات افزایش یابد.
برنامه‌ریزی مرورها
برای این که مطالب به حافظه بلندمدت منتقل شوند، لازم است مرورها در بازه‌های زمانی مشخصی انجام شوند. بر اساس تحقیقات علمی، مرور باید در بازه‌های زمانی زیر انجام شود:
- اولین مرور، ۹ ساعت پس از مطالعه: اولین مرور بهتر است در همان روز مطالعه انجام شود. اگر صبح مطالعه کرده‌اید، شب همان روز وقتی را برای مرور اختصاص دهید.
- دومین مرور، روز بعد از مطالعه: مرور مطالب یک روز پس از مطالعه باعث می‌شود اطلاعات با سرعت کمتری فراموش شوند. می‌توانید با تست‌زنی مرور کنید و نکات مهم را دوباره بررسی کنید.
- مرور سوم، یک هفته بعد از مطالعه: یک هفته پس از مطالعه، زمان مرور سوم است. این مرور می‌تواند با آزمون‌های دوره‌ای انجام شود و به تثبیت بیشتر مطالب کمک کند.
- مرور چهارم، یک ماه بعد از مطالعه: این مرور می‌تواند شامل حل تست‌های پیشرفته و نکته‌برداری باشد. تکرار مطالب پس از گذشت یک ماه، اطلاعات را به حافظه بلندمدت منتقل می‌کند.
چگونه از مرور بهره بیشتری ببریم؟
در پایان، باید یادآور شویم که مرور موثر زمانی اتفاق می‌افتد که با یک روش یادگیری مناسب همراه باشد. علاوه بر مرور، تکنیک‌های زیر می‌توانند کمک کنند:
- رمزگذاری خلاقانه: مثلاً اگر دارید یک فرآیند علمی مثل بلع را یاد می‌گیرید، می‌توانید با تصویرسازی ذهنی، مسیر غذا را در بدنتان تصور کنید.
- سرواژه‌سازی: اگر نیاز به یادگیری چند نکته پشت‌سرهم دارید، می‌توانید اولین حرف هر نکته را کنار هم قرار داده و یک کلمه یا سرواژه معنادار بسازید.
- مرور فعال: به جای مرور فقط خواندن مطالب، تست بزنید و سعی کنید خودتان جواب سوالات را بدهید تا اطلاعات به‌خوبی در ذهنتان جای بگیرند.
مرور تنها کلید موفقیت در به یادآوری مطالب نیست؛ بلکه داشتن خواب کافی، تغذیه سالم، و یک برنامه‌ریزی اصولی نیز می‌توانند تاثیر زیادی در موفقیت شما داشته باشند.
