چگونه شکل‌های زیست‌شناسی را به سبک طراحان کنکور بررسی کنیم؟
سلام به همه‌ی دانش‌آموزان عزیز! امروز می‌خواهم درباره‌ی یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی که هر دانش‌آموز کنکوری باید داشته باشد صحبت کنم: بررسی شکل‌های زیست‌شناسی به شیوه‌ی طراحان کنکور. این موضوع آن‌قدر مهم است که مطمئنم در کمتر کانالی به این جزئیات پرداخته می‌شود. اگر آماده‌اید، بیایید ببینیم چطور می‌توانیم دیدگاه خودمان را به دیدگاه یک طراح نزدیک کنیم و از شکل‌های زیست بهترین استفاده را ببریم.
اهمیت بررسی شکل‌های زیست‌شناسی در کنکور
در ۵ تا ۸ سال اخیر، تعداد سوالات طراحی‌شده از شکل‌های زیست‌شناسی به شدت افزایش پیدا کرده است. در کنکورهای اخیر، حدود ۷ تا ۱۰ سوال به‌صورت مستقیم از شکل‌ها طراحی شده‌اند. علاوه بر این، ۱۰ تا ۱۳ سوال به‌صورت غیرمستقیم و با ارتباط بین گزینه‌ها به شکل‌ها مرتبط بوده‌اند. این یعنی حدود ۲۰ سوال (نزدیک به ۵۰ درصد از کل سوالات زیست) می‌توانند به شکل‌ها مرتبط باشند. پس اگر شما بتوانید این مهارت را به درستی یاد بگیرید، قطعاً قدم بزرگی در موفقیت کنکور خود برداشته‌اید.
۱. توجه به سطح تماس شکل‌ها
اولین قدم برای بررسی شکل‌ها، تحلیل سطح تماس آن‌هاست. منظور از سطح تماس چیست؟ به این فکر کنید که آیا در شکل، اجزا به هم چسبیده‌اند یا میان آن‌ها فاصله‌ای وجود دارد؟ اگر فاصله‌ای هست، با چه ماده‌ای پر شده؟ ژلاتین؟ مایع؟ یا هیچ‌چیز؟
برای مثال:
- اگر در زیست‌شناسی پایه دهم به شکل مربوط به بافت‌های گیاهی نگاه کنیم، باید ببینید که لایه‌های مختلف با چه موادی پر شده‌اند یا تاجک‌ها و مژک‌ها چگونه به هم وصل شده‌اند.
- این نکات ممکن است در طراحی سوالات به شکل ارتباطی بین اجزا مطرح شوند.
۲. موقعیت قرارگیری اجزا
یکی دیگر از نکات کلیدی این است که موقعیت هر جزء را به‌خوبی بشناسید. مثلاً:
- در فصل گوارش، موقعیت اندام‌ها مثل معده و کبد نسبت به یکدیگر را تحلیل کنید. معده در سمت چپ بدن قرار دارد و کبد کمی بالاتر از آن است.
- یا در فصل دوم زیست یازدهم، لب بویایی را نسبت به لب بینایی بسنجید.
تحلیل موقعیت اجزا، به‌خصوص در سوالات تصویری که از شما خواسته می‌شود موقعیت یک اندام را مشخص کنید، بسیار پرکاربرد است.
۳. شکل ظاهری اجزا
شکل ظاهری اجزا نیز اهمیت بالایی دارد. وقتی به یک شکل نگاه می‌کنید، از خودتان بپرسید:
- این سلول یا بافت چه شکلی دارد؟ دایره‌ای، مکعبی، کشیده یا صاف؟
- آیا دیواره‌های سلول منظم یا نامنظم هستند؟
گاهی طراحان کنکور با مقایسه‌ی دو شکل که یکی از آن‌ها کمی کوچک‌تر یا کشیده‌تر است، سوال طرح می‌کنند.
مثلاً:
- در فصل اول زیست دهم، وقتی دو بافت گیاهی را مقایسه می‌کنید، به ابعاد و تفاوت‌های ظاهری آن‌ها توجه کنید.
- در گوش میانی، استخوانچه‌ها را از لحاظ اندازه و ترتیب تحلیل کنید.
۴. تعداد اجزا در شکل‌ها
یکی از دام‌های تستی که طراحان بسیار از آن استفاده می‌کنند، تعداد اجزا در یک شکل است.
- مثلاً در یک سلول، تعداد مژک‌ها یا تاجک‌ها چندتاست؟ آیا این تعداد الگوی خاصی دارد؟
- یا در شکل‌های مربوط به سیستم قلب و عروق، تعداد شریان‌ها و وریدها را بسنجید.
گاهی ممکن است طراح سوالی طراحی کند که فقط بر مبنای تفاوت یک عدد کوچک باشد. مثلاً:
- یک سلول دارای ۲ مژک است و دیگری ۳ مژک. این تفاوت به ظاهر کوچک، می‌تواند سرنوشت سوال را تعیین کند.
۵. تحلیل روند تغییرات در شکل
گاهی در یک شکل، تغییرات از بالا به پایین یا از داخل به خارج وجود دارند. این تغییرات یکی از نکات مهم در طراحی سوالات مفهومی است.
- مثال: در فصل مربوط به قلب، ضخامت عضلات قلب از بالا به پایین چگونه تغییر می‌کند؟
- یا در فصل بافت‌شناسی، تعداد سلول‌ها در بافت‌های گیاهی از بالا به پایین چه تغییری دارند؟
این روندها معمولاً در سوالات چندگزینه‌ای یا تطبیقی استفاده می‌شوند و تحلیل دقیق آن‌ها می‌تواند پاسخ‌دهی شما را ساده‌تر کند.
۶. مقایسه‌ی شکل‌ها با یکدیگر
بسیاری از سوالات کنکور، به‌جای یک شکل، از شما می‌خواهند دو یا چند شکل را با هم مقایسه کنید. مثلاً:
- مقایسه‌ی بافت‌های فصل اول زیست دهم
- مقایسه‌ی شکل‌های مربوط به شریان و ورید از نظر ضخامت دیواره
نکته‌ی مهم این است که هنگام مطالعه‌ی یک شکل، اگر شکل دیگری مشابه آن وجود دارد، حتماً این دو را کنار هم بررسی کنید. این کار به شما کمک می‌کند دیدگاه طراح را بهتر درک کنید.
۷. ارتباط متن با شکل
یکی از اشتباهات رایج دانش‌آموزان این است که متن و شکل را جدا از هم مطالعه می‌کنند. اما طراحان کنکور از این ارتباط استفاده می‌کنند تا سوالاتی دام‌دار طراحی کنند.
- مثال: در فصل مربوط به مغز و اعصاب، متن کتاب درباره‌ی بخش‌های مختلف مغز توضیح می‌دهد و شکل آن را نشان می‌دهد. شما باید بتوانید ارتباط دقیق بین این دو را پیدا کنید.
- اگر تناقضی میان متن و شکل وجود داشت، معمولاً متن کتاب اولویت دارد.
سخن پایانی
شکل‌های زیست‌شناسی یکی از مهم‌ترین منابع طراحی سوال در کنکور هستند و تحلیل دقیق آن‌ها می‌تواند تأثیر بسیار زیادی در نتیجه‌ی شما داشته باشد. در این مقاله، پنج تا شش مدل اصلی از سوالات مرتبط با شکل‌ها را توضیح دادم. با این حال، هنوز موارد بیشتری وجود دارد که شما باید با دقت بیشتر به آن‌ها توجه کنید. سعی کنید دید طراح کنکور را پیدا کنید و هنگام مطالعه‌ی شکل‌ها، نکاتی مثل موقعیت اجزا، تعداد، تغییرات و ارتباط آن‌ها با متن را به‌دقت بررسی کنید.
